Blokada rachunku bankowego przez prokuratora

Blokada rachunku bankowego przez prokuratora stanowi poważny problem praktyczny, w szczególności gdy zostaje zastosowana wobec podmiotu prowadzącego działalność gospodarczą. Blokada rachunku bankowego powoduje bowiem sytuację, gdy przedsiębiorca zostaje pozbawiony możliwości dysponowania swoimi środkami znajdującymi się na rachunku (rachunkach) bankowych do kwoty blokady. W praktyce oznacza to, że posiadacz rachunku nie może wykonywać żadnych operacji finansowych związanych z kontem (kontami), takich jak przelewy, wypłaty gotówki czy płatności kartą kredytową.

Celem niniejszego artykułu jest:

• wyjaśnienie jakie są podstawy prawne blokady rachunku przez prokuratora,
• wskazanie jakie są możliwości prawne odwołania się od blokady rachunku bankowego przez prokuratora i jakie potencjalnie argumenty należy podnieść w zażaleniu na postanowienie o zablokowaniu środków na rachunku,
• przedstawienie jakie są podstawy dochodzenia odszkodowania za zablokowanie konta.

Blokada rachunku bankowego – podstawy prawne zabezpieczenia rachunku

Blokada rachunku bankowego nie została uregulowana jednym aktem prawnym. Ustawodawca przewidział trzy podstawy prawne dokonania blokady rachunku bankowego:

• 106 ust. 3 ustawy prawo bankowe, zgodnie z którym w przypadku powzięcia uzasadnionego podejrzenia, że zgromadzone na rachunku bankowym środki, w całości lub w części pochodzą lub mają związek z przestępstwem skarbowym lub przestępstwem innym niż przestępstwo, o którym mowa w art. 165a lub art. 299 Kodeksu karnego, bank jest uprawniony do dokonania blokady środków na tym rachunku;
• 86 ust. 9 ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu, zgodnie z którym po otrzymaniu zawiadomienia, o którym mowa w ust. 8, [tj. zawiadomienia od Generalnego Inspektora o podejrzeniu popełnienia przestępstwa prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu], prokurator może postanowieniem wstrzymać transakcję lub dokonać blokady rachunku na czas oznaczony, nie dłuższy niż 6 miesięcy, licząc od dnia otrzymania tego zawiadomienia;
• 39 ust. 1 ustawy o nadzorze nad rynkiem kapitałowym, zgodnie z którym w przypadku gdy z uzyskanych informacji, uzasadniających podejrzenie popełnienia przestępstwa określonego w art. 181-183 ustawy o obrocie instrumentami finansowymi, wynika, że transakcja, która została dokonana lub ma zostać dokonana, może mieć związek z popełnieniem tego przestępstwa, Przewodniczący Komisji lub jego zastępca może wystąpić do podmiotu nadzorowanego z pisemnym żądaniem dokonania blokady rachunku pieniężnego prowadzonego przez ten podmiot (…),

Zablokowanie środków na rachunku bankowym – prawo bankowe jako podstawa blokady

Z naszego doświadczenia wynika, że najczęstszą podstawą zablokowania środków na rachunku bankowym stanowią stosowne przepisy ustawy prawo bankowe – przede wszystkim z uwagi na szeroką przesłankę stosowania przepisu. Ustawa wskazuje bowiem, że „w przypadku powzięcia uzasadnionego podejrzenia, że zgromadzone na rachunku bankowym środki, w całości lub w części pochodzą lub mają związek z przestępstwem skarbowym lub przestępstwem innym niż przestępstwo, o którym mowa w art. 165a lub art. 299 Kodeksu karnego, bank jest uprawniony do dokonania blokady środków na tym rachunku”.

Przepis posługuje się przesłanką „uzasadnionego podejrzenia” (a nie pewności), a zatem pewnego przeświadczenia, że dana sytuacja może być związana z określonymi faktami lub przestępstwem, choć na tym etapie brak wystarczających dowodów, aby to potwierdzić. „Uzasadnione podejrzenie” stanowi pewną formę podejrzliwości lub niepewności dotyczącej wskazanych okoliczności lub zachowań. Łatwo wyobrazić sobie zatem, że posłużenie się tak nieścisłą przesłanką w wielu przypadkach może doprowadzić do nadużycia przez pracownika banku blokującego rachunek.

Blokada rachunku bankowego może nastąpić wyłącznie do wysokości zgromadzonych na rachunku środków, co do których zachodzi uzasadnione podejrzenie związku z przestępstwem. A zatem, jeżeli na rachunku znajduje się 100 000 zł, a bank powziął uzasadnione podejrzenie co transakcji na kwotę 20 000 zł, zablokowanie środków na kwotę przekraczająca 20 000 zł będzie co do zasady nielegalne.

Zastosowanie blokady rachunku przez bank mo­że tr­wać mak­sy­mal­nie 72 go­dzi­ny. W tym cza­sie bank zobowiązany jest do bezzwłocznego poinformowania pro­ku­ra­to­ra o po­dej­rze­niu po­peł­nie­nia przestępstwa. Prokurator może, w drodze postanowienia, wstrzymać określoną transakcję lub dokonać blokady środków na rachunku bankowym na czas oznaczony, nie dłuższy niż 6 miesięcy.

Jeżeli prokurator nie wyda jednak w tym zakresie stosownego postanowienia, bank powinien uchylić blokadę rachunku bankowego. Jeżeli postanowienie zostanie wydane, wówczas przedsiębiorcy przysługuje prawo do złożenia zażalenia na postanowienie o blokadzie rachunku bankowego, o czym mowa w dalszej części tekstu.

Blokada środków pieniężnych – AML (przepisy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy) jako podstawa blokady

W sytuacji natomiast, gdy bank poweźmie podejrzenie, że określona transakcja lub wartości majątkowe mogą mieć związek z praniem pieniędzy lub finansowaniem terroryzmu, zobowiązany jest wówczas do powiadomienia o tym Generalnego Inspektora Informacji Finansowej (GIIF). Bank nie blokuje zatem sam transakcji jak występuje to na podstawie przepisów Prawa bankowego, lecz jedynie informuje GIIF.

Następnie, w sytuacji gdy GIIF uzna, że transakcja może mieć związek z praniem pieniędzy (art. 299 kk) lub finansowaniem terroryzmu (art. 165a kk), przekazuje bankowi żądanie wstrzymania transakcji lub blokady rachunku na okres nie dłuższy niż 96 godzin, licząc od daty i godziny wskazanych w potwierdzeniu przyjęcia zawiadomienia. Niezwłocznie po otrzymaniu tego żądania bank wstrzymuje transakcję lub blokuje rachunek. Jednocześnie GIIF zobowiązany jest do powiadomienia prokuratora o podejrzeniu popełnienia przestępstwa prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu.

Prokurator wydaje następnie postanowienie, zgodnie z którym wstrzymuje transakcję lub dokonuje blokady rachunku na czas oznaczony, nie dłuższy niż 6 miesięcy.

Blokada środków pieniężnych – usta­wa o nad­zo­rze nad ryn­kiem ka­pi­ta­ło­wym

Zablokowanie środków na rachunku bankowym w trybie przewidzianym w ustawie o nadzorze nad rynkiem kapitałowym dotyczy wyłącznie przestępstw wymienionych w art. 181-183 ustawy o obrocie instrumentami finansowymi, a zatem zakres jego stosowania jest stosunkowo wąski. W sytuacji podejrzenia popełniania przestępstwa, informacja zostaje wówczas skierowana do prokuratora, który może ustanowić blokadę rachunku bankowego na czas nie dłuższy niż 6 miesięcy. Blokada rachunku bankowego może zostać przedłużona, natomiast nie przez prokuratora jak miało to miejsce w opisanych powyżej trybach, lecz przez Prokuratora Krajowego na kolejne 6 miesięcy. W razie wydania postanowienia o zabezpieczeniu majątkowym lub postanowienia w przedmiocie dowodów rzeczowych środki zostaną natomiast zablokowane na dalszy czas nieoznaczony.

Blokada środków pieniężnych na rachunku bankowym – zażalenie na postanowienie o blokadzie rachunku

W sytuacji, gdy przedsiębiorca poweźmie informację o blokadzie środków na rachunku bankowym, w pierwszej kolejności powinien ustalić, który organ podjął decyzję o zablokowaniu konta oraz czy zostało wydane już stosowne postanowienie przez prokuratora. Na podstawie informacji o sygnaturze sprawy można następnie podjąć próbę uzyskania informacji na temat stanu sprawy oraz potencjalnych działań, jakie można podjąć w celu odblokowania konta bankowego lub obrony przed zarzutami.

Prokurator zobowiązany jest do skutecznego doręczenia postanowienia o zablokowaniu rachunku bankowego. Postanowienie to stanowi dokument formalny będący podstawą prawną działań podjętych przez prokuratura.

Następnie, w wielu stanach faktycznych zasadne może być złożenie odwołania od postanowienia, tj. – zażalenia na blokadę rachunku. Zażalenie można złożyć w terminie 7 dni od otrzymania decyzji o blokadzie. Choć termin ten jest niezwykle krótki, co do zasady nie można w żaden sposób go „przedłużyć”. Istotne wydaje się zatem, aby w przypadku zablokowania rachunku podjąć możliwie szybkie kroki prawne. Zażalenie na blokadę rachunku bankowego należy wnieść do odpowiedniego sądu za pośrednictwem prokuratora, który wydał postanowienie o blokadzie.

W konsekwencji wniesienia zażalenia, prokurator ma dwie możliwości podjęcia dalszych działań prawnych:

• może zmienić swoją decyzję i zwolnić środki – choć z naszego doświadczenia wynika, że w większości spraw, prokuratorzy nie zmieniają decyzji,
• może przekazać akta sprawy wraz z zażaleniem do sądu, który wyznaczy termin posiedzenia zażaleniowego, w ramach którego rozpatrzy argumenty obu stron.

Odnosząc się do argumentów, które można przedstawić w zażaleniu na postanowienie sądu, na wstępie warto zwrócić uwagę na niedawne stanowisko Sądu Najwyższego w uchwale z dnia 13 października 2021 r., sygn. akt I KZP 1/21. W uchwale Sąd Najwyższy przyznał wprost, że blokada rachunku bankowego może powodować daleko idące dolegliwości dla osoby nią dotkniętej, z pewnością ograniczać swobodę gospodarczą, a w ekstremalnym wypadku wprost uniemożliwiać prowadzenie działalności gospodarczej. Sąd zauważył przy tym, że taki środek prawny z istoty swojej, ma charakter wyjątkowy i stosowanie go usprawiedliwiać mogą jedynie najpoważniejsze zagrożenia dla funkcjonowania Państwa, zwłaszcza wskazane ustawie o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu. Skoro zaś z jednej strony środek ten ma charakter wyjątkowy, a z drugiej, wiąże się on z daleko posuniętymi utrudnieniami, przede wszystkim w zakresie swobody gospodarowania, dla osoby, której nie postawiono jeszcze żadnych zarzutów w procesie karnym, to stosowanie go musi być ograniczone w czasie do niezbędnego minimum. Stanowisko Sądu Najwyższego wydaje się być jak najbardziej słuszne, a wnosząc zażalenie, należy mieć je na uwadze, odnosząc się do argumentacji przedstawionej przez prokuratora.

Z naszego doświadczenia wynika, że uzasadnienia postanowień o blokadzie rachunku są co do zasady formułowane przez organy ścigania niezwykle lakoniczne i ogólnikowo, przykładowo:

• „wobec uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa i dążąc do zapobieżenia dalszym działaniom o charakterze przestępczym (…)”
• „z uwagi na znaczne praw­do­po­do­bień­stwo, że dzia­łal­ność spółki XYZ mogła być wykorzystywana do pra­nia pie­nię­dzy, o czym świad­czą przelewy na rachunki spółek z siedzibami w państwach trzecich (…) oraz znacz­ne prze­pły­wy”.

W konsekwencji, formułując w zażaleniu na postanowienie o blokadzie rachunku bankowego skuteczne kontrargumenty, przede wszystkim należy zawsze mieć na uwadze, aby przedłożyć jak najwięcej dowodów potwierdzających legalność i uczciwość prowadzonej działalności, przykładowo  takich jak umowy, faktury, dokumentację księgową, wyjaśnienia, itd. Oczywiście zakres przedłożonej dokumentacji będzie różnił się w każdym stanie faktycznym. Co istotne – w sytuacji, gdy dokumenty zostały sporządzone w języku obcym, należy dokonać ich tłumaczenia przysięgłego na język polski, pamiętając oczywiście o 7-dniowym terminie na wniesienie zażalenia.

Należy także mieć na uwadze, że zgodnie z procedurą Kodeksu postępowania karnego, po wniesieniu zażalenia, w przypadku utrzymania decyzji przez prokuratura, Sąd wyznaczy posiedzenie. Celem posiedzenia będzie rozpoznanie zażalenia oraz odpowiedzi na zażalenie na blokadę środków w przypadku gdy zostanie złożona przez organ ścigania. W konsekwencji, w okresie czasie pomiędzy złożeniem zażalenia a rozpoznaniem zażalenia na posiedzeniu (co może potrwać nawet do kilku miesięcy), należy gromadzić dalsze dowody, aby jak najpełniej przedstawić i uargumentować swoje stanowisko procesowe.

Warto także mieć na uwadze, że prawidłowe rozpoznanie zażalenia przez sędziego może być utrudnione brakiem szczegółowej wiedzy w zakresie szczegółów działalności gospodarczej prowadzonej przez przedsiębiorcę w kontekście mechanizmów prania brudnych pieniędzy. Sędzia może mieć ograniczone informacje na temat specyfiki danego sektora gospodarki lub konkretnych transakcji, co może wpłynąć na jego zdolność do właściwego zrozumienia kontekstu sprawy. Istotne zatem, aby podjąć próbę wyjaśnienia wszelkich kwestii finansowych, czy podatkowych w możliwie prosty i zrozumiały sposób, choć w wielu stanach faktycznych może nie być to łatwe.

Z naszego doświadczenia wynika, że w szeregu spraw w zażaleniu zasadne wydaje się także wskazanie, iż wykluczony powinien być wszelki „automatyzm” w stosowaniu blokad rachunków. Prokurator zawsze powinien precyzyjnie wykazać, że w oparciu o zebrane w toku postępowania dowody, istnieje duże prawdopodobieństwo popełnienia przestępstwa – zależnie od fazy postępowania przez podejrzanego bądź oskarżonego. W praktyce jednak prokuratorzy często wskazują na „rozwojowy charakter sprawy”, co ich zdaniem uzasadnia zastosowanie blokady rachunku bankowego. Naszym zdaniem w tego typu sytuacji zastosowania „automatyzmu”, powinno znaleźć to odzwierciedlenie w treści zażalenia.

Prokurator winien także każdorazowo wykazać konkretny i precyzyjny cel stosowania blokady rachunku. W przeciwnym razie niemożliwe będzie wykazanie, że doszło do naruszenia tak zwanej zasady proporcjonalności, tj. adekwatności zastosowanego przez prokuratora środka wobec stanu faktycznego. W sytuacji, gdy prokurator nie wskaże spełnienia ww. przesłanki, wydaje się, że bezwzględnie należy podnieść powyższy argument.

W kontekście rozważań dotyczących podstaw zażalenia na blokadę rachunku bankowego, warto zwrócić także uwagę na stanowisko Rzecznika Praw Obywatelskich w piśmie skierowanym do Ministra Sprawiedliwości. RPO wskazał na to, że „omówione powyżej [przepisy – przyp. autor] tworzą niespójny system blokady środków na rachunku w różnym stopniu naruszający zasadę prawidłowej legislacji jako pochodnej względem zasady demokratycznego państwa prawnego z art. 2 Konstytucji RP, oraz naruszający gwarancje leżące u podstaw prawnomiędzynarodowej (art. 1 Protokołu Nr 1 do EKPC) oraz konstytucyjnej ochrony własności (art. 64 ust. 2 Konstytucji RP), gwarancje wywodzone z zasady prawa do sądowej kontroli decyzji organów państwa (…), a także naruszający prawo do skutecznego środka zaskarżenia (…). Wobec powyższego zwracam się do Pana Ministra z uprzejmą prośbą o rozważenie zainicjowania prac legislacyjnych w opisanym zakresie (pismo RPO do MS z dnia 03.08.2023 r., znak: II.510.170.2023.PZ).” Wydaje się zatem, że w przypadku wystąpienia choćby minimalnych podstaw do złożenia zażalenia na postanowienia o zajęciu środków bankowych, przedsiębiorca powinien podjąć te kroki.

Odszkodowanie za zablokowanie konta

Zgodnie z art. 106a ust. 10 prawa bankowego, bank nie ponosi odpowiedzialności za dokonanie blokady rachunku bankowego w przypadku, gdy blokada ta została nałożona zgodnie z przepisami prawa, a bank postąpił z należytą starannością. Jeżeli jednak blokada rachunku utrzymuje się dłużej niż 72 godziny, wówczas właścicielowi rachunku bankowego co do zasady powinno przysługiwać roszczenie odszkodowawcze.

Warto pamiętać, że aby dochodzić odszkodowania za zablokowanie konta konieczne może być wykazanie, że poniesiona została realna szkoda w wyniku blokady rachunku. Szkoda może przykładowo obejmować utracone korzyści, dodatkowe opłaty czy inne koszty związane z brakiem dostępu do środków pieniężnych na koncie. W wielu prowadzonych przez nas sprawach, przedsiębiorca, któremu zablokowano środki nie mógł wywiązać się ze zobowiązań umownych. Jeśli na przykład zablokowano na rachunku środki, które miały zostać przekazane w celu zapłaty towar, co spowodowało wypowiedzenie umowy przez kontrahenta, przedsiębiorca ma prawo dochodzić wyrównania szkody związanej z zaistniałą sytuacją. W każdym wypadku istotne będzie wykazanie związku przyczynowo – skutkowego pomiędzy blokadą środków a szkodą dla przedsiębiorstwa. Zważywszy, że precyzyjne wyliczenie wysokości szkody często napotyka na trudności, przedsiębiorca zawsze może posiłkować się prywatną opinią biegłego, który na podstawie dokumentów finansowych spółki powinien być w stanie wycenić szkodę.

Warto także zwrócić uwagę, że w przypadku blokady rachunku bankowego osoby fizycznej, a nie przedsiębiorcy, roszczenie może także opierać się na podstawie naruszenia dóbr osobistych (tak przykładowo: wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie, XXV Wydział Cywilny, z dnia 17 kwietnia 2019 r., sygn. akt XXV C 287/19, w którym Sąd zasądził ponad 52 000 zł, tytułem omyłkowego zablokowania rachunku powoda na okres około 2 miesięcy).

Zablokowanie rachunku bankowego – kancelaria Warszawa

Blo­ka­da rachun­ku bankowego stanowi poważną ingerencję w fundamentalne prawo własności. W praktyce może doprowadzić do pozbawienia przedsiębiorcy płynności i zaburzyć prowadzenie działalności gospodarczej, zważywszy, że blokada rachunku bankowego może dotyczyć wszystkich rachunków we wszystkich walutach prowadzonych na terenie Polski. Pomimo tego, że obecnie mechanizm blokady rachunku bankowego przedsiębiorcy jest coraz powszechniej stosowany przez organy państwowe, przedsiębiorca nie pozostaje bez możliwości obrony swoich praw, już na etapie postępowania przygotowawczego. Kluczowe jednak, aby nie tylko dochować 7-dniowego terminu na wniesienie zażalenia od postanowienia o zablokowaniu rachunku bankowego, lecz także podjąć próbę wykazania niezasadności argumentów organów ścigania podniesionych w postanowieniu.

Pomoc prawna w przypadku prowadzenia postępowania w oparciu o przepisy dotyczące zablokowania rachunku bankowego może obejmować różnorodne działania, w tym przygotowywanie stosownych pism procesowych, reprezentowanie przed sądem oraz również bardziej złożone strategie procesowe mające na celu obronę interesów klienta.

Zapraszamy do kontaktu.

Mateusz Radomyski

Adwokat przy Okręgowej Radzie Adwokackiej w Warszawie, absolwent studiów prawniczych LLB na Coventry University w Wielkiej Brytanii (dyplom z wyróżnieniem) oraz studiów LL.M. w obszarze międzynarodowego prawa gospodarczego na Vrije Universiteit Amsterdam w Holandii (dyplom cum laude). Ponadto ukończył studia podyplomowe w zakresie prawa konkurencji na Instytucie Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk. Czytaj więcej ...